De juiste koers naar duurzame voedselverpakkingen

Anno 2023 heeft de industrie te kampen met grote uitdagingen op het gebied van voedselverpakkingen. Dit resulteert in stevige ambities om, zowel op Europees als op Belgisch niveau, te groeien naar het toekomstbeeld van de circulaire economie. Zo moet volgens de Europese Plastics Stategy (EU Directive 2018/852) 70% van alle verpakkingen én 55% van alle kunststofverpakkingen gerecycleerd worden tegen 2030. Daarbovenop stelt Fevia dat op Belgisch niveau alle voedselverpakkingen herbruikbaar, recycleerbaar of biodegradeerbaar moeten zijn tegen 2025.

In België recycleerde men in 2021 reeds 52% van alle post-consument kunststofverpakkingen (i.e. 107 kton). Het cijfer voor het Europees gemiddelde was in 2020 daarentegen slechts 46%. Naast de bestaande ambities komen er steeds meer nieuwe uitdagingen bij. Zo publiceerde de Europese Commissie eind 2022 het voorstel voor de ‘Packaging and Packaging Waste Regulation’, die de huidige richtlijn mogelijks aan de kant schuift. Daarin staan nieuwe, nog ambitieuzere doelstellingen om verpakkingsafval te voorkomen en het gebruik van gerecycleerd materiaal en recycleerbare of herbruikbare verpakkingen te stimuleren.

Bovenstaande doelstellingen onderstrepen het belang van duurzame voedselverpakkingen. Daarnaast vinden steeds meer consumenten het belangrijk dat voedselproducten in duurzame verpakkingen worden aangeboden. Uit een recent marktonderzoek (2021) van Why5Research in opdracht van Fevia blijkt dat 32% van de Belgische consumenten voedselproducten met minder verpakking verkiest en dat 26% opteert voor voedselproducten in duurzamere verpakkingen. Er werd echter niet gepeild naar wat consumenten nu effectief verstaan onder duurzame verpakkingen. De perceptie van consumenten over de duurzaamheid van een bepaalde verpakking stemt vaak niet overeen met de werkelijkheid. Het kiezen of ontwerpen van een duurzame voedselverpakking is dan ook een complex vraagstuk zonder ‘one size fits all’-oplossing en vraagt daarom om een sectoroverschrijdende aanpak.

Maar hoe bepaal je dan de meest duurzame verpakking voor een specifiek voedselproduct? Daarvoor hanteert Pack4Food drie kernboodschappen die de basis vormen voor elke duurzaam voedselverpakkingsverhaal!

Het kiezen of het ontwerpen van een duurzame verpakking voor voeding gaat verder dan alleen de materiaalkeuze. Zo moet de functionaliteit van de verpakking voor het voedselproduct centraal staan in het ontwerp- en beslissingsproces! Voedselverpakkingen bieden namelijk tal van nuttige eigenschappen die onmisbaar zijn in ons huidig voedselsysteem zoals het behoud van de voedselkwaliteit en -veiligheid en het tegengaan van onnodige voedselverspilling. Daarnaast fungeren verpakkingen als communicatiemiddel en faciliteren ze logistieke processen.

De kunst in elk duurzaam verpakkingsverhaal is om niet enkel de optimale balans te vinden tussen het onder- en oververpakken van voeding, maar om ook de hele levenscyclus van het verpakte product (d.w.z. de milieu-impact van het voedsel en de verpakking, incl. end-of-life) te beschouwen. Verpakkingen zijn gemiddeld verantwoordelijk voor slechts 10% van de CO₂-uitstoot tijdens de levenscyclus van een voedselproduct. Afhankelijk van het verpakte product (bv. water vs. vers vlees) kan dit sterk variëren.

Toch hebben verpakkingen vaak een grote invloed op de totale milieu-impact van het voedselproduct, gezien hun effect op de houdbaarheid van het product. Een duurzamer alternatief mag dus niet leiden tot een kortere houdbaarheid of een risico vormen voor de voedselveiligheid. Dergelijke afwijkingen zouden uiteindelijk leiden tot een toename in voedselverlies en bijgevolg een hogere milieu-impact. Het is in vele gevallen dus cruciaal om de combinatie ‘voeding-verpakking’ mee te nemen in de duurzaamheidsanalyse. In CIRCOPACK-project van Flanders' FOOD en Pack4Food werd daarom een tool ontwikkeld die de volledige milieu-impact van verpakte voedselproducten kwantificeert.

Het verduurzamen van een voedselverpakking kan betrekking hebben op (een combinatie van) verschillende aspecten zoals het weglaten van de verpakking (Remove), het verminderen van (bepaalde) materialen (Reduce), of het kiezen voor bio-gebaseerde (Renewable), recycleerbare (Recycle) of herbruikbare verpakkingen (Reuse). Deze aspecten vallen onder de noemer ‘Eco-design’. Voor diverse (voedsel)verpakkingen zijn reeds ‘Design for recycling’ richtlijnen gepubliceerd of in de maak. Zo worden in het project Multi2Recycle ontwerprichtlijnen opgesteld voor multilaagse polyolefine verpakkingsfolies waarbij zowel de mechanische recycleerbaarheid als de vereiste functionaliteit voor de kwaliteit en veiligheid van het voedselproduct worden gegarandeerd. Ook RecyClass en CEFLEX hebben reeds voor verschillende verpakkingsmaterialen dergelijke ontwerprichtlijnen gepubliceerd.

Toch geven deze richtlijnen geen indicatie of het bekomen recyclaat geschikt is voor een specifieke markttoepassing. Strengere richtlijnen zijn wellicht nodig om het recyclaat te gebruiken voor hoogwaardige toepassingen. In Multi2Recycle worden daarom ontwerplijnen opgesteld om hoogwaardig recyclaat te bekomen dat opnieuw verwerkt kan worden tot folie voor secundaire (voedsel)verpakkingen of primaire niet-voedselverpakkingen. Het EFRO-project VISION2REUSE trekt dan weer de kaart van herbruikbaarheid van voedselverpakkingen. In dit project wordt de toepasbaarheid van diverse slimme camera’s voor geautomatiseerde kwaliteitscontrole van herbruikbare verpakkingen onderzocht. Dit project is bovendien één van de projecten die in het kader van de Green Deal Anders Verpakt wordt gerealiseerd.

Een duurzame voedselverpakking heeft alleen kans op slagen als alle stakeholders in de (lokale) waardeketen betrokken en geëngageerd zijn. Dit omvat zowel de verpakkings- en voedingsindustrie, maar ook de retail, consumenten, collectie-, sorteer- en recyclagebedrijven. Zo is een voedselverpakking alleen recycleerbaar als ze eerst correct gebruikt, gescheiden, gecollecteerd en gesorteerd wordt. Sectoroverschrijdende samenwerking, tot over de staatsgrenzen heen, is daarom cruciaal en de sleutel om de ambitieuze doelstellingen omtrent circulaire voedselverpakkingen op Europees en nationaal niveau te bereiken. Deze strategische samenwerkingsverbanden liggen in lijn met de breed gedragen visie en strategie van de roadmap ‘Voedselverpakking van de toekomst’, welke in de nabije toekomst verder wordt uitgerold op Europees niveau via het partnership S3 Food Packaging.

Samengevat is de (ver)duurzaamheidsstrategie voor voedselverpakkingen duidelijk geen zwart-wit verhaal. Het is vanzelfsprekend belangrijk dat de duurzame verpakking de nodige functionaliteit biedt aan het betreffende voedselproduct én dat het verpakte product past binnen de concepten van Eco-design. Om deze duurzaamheid in de lokale waardeketen na te streven is het dan ook belangrijk dat alle stakeholders gedurende de volledige levenscyclus betrokken zijn. Wanneer je voldoet aan al deze voorwaarden, zet je alvast een grote stap richting een duurzaam verpakte toekomst.

• De juiste koers naar duurzame voedselverpakkingen - Flanders' FOOD (flandersfood.com)
• 
  
• Proposal Packaging and Packaging Waste (europa.eu)

• www.fevia.be/nl/verpakkingen20253

• Activiteitenverslag 2021 Fost Plus Kerncijfers 2021 - Activityreport2021nl (fostplus.be)

• The Circular Economy for Plastics – A European Overview • Plastics Europe

• https://www.fevia.be/nl/pers/belgische-consument-wordt-gevoeliger-voor-duurzame-voeding

• Fost Plus, Valipac, UWE, VOKA, Beci, VBA FEB. (2017) Verpakking-hefboom voor duurzaamheid.